Column: Een 51 procent duurzamer boek

Papierenkarton.nl nam in 2011 het initiatief tot het project Duurzaam Boek. Doelstelling: via ketensamenwerking een boek produceren met een lager milieu-impact. Vier eerder verschenen boeken werden onderworpen aan een nulmeting. Met de betrokken ketenpartijen werden verduurzamingsmogelijkheden besproken. Vervolgens werden vier nieuwe, vergelijkbare boeken gemaakt.

Het project wil efficiency en verduurzaming realiseren. De uitkomsten en aanbevelingen van het project moeten leiden tot bewustwording in de keten. Duurzaam Boek is onderdeel van de Energietransitie Papierketen. Dit initiatief beoogt een papier- en kartonketen die in 2020 vijftig procent minder energie gebruikt. De resultaten van Duurzaam Boek sluiten goed aan bij die ambitie. Met een aantal duurzame beslissingen is het mogelijk een kwalitatief hoogwaardig boek uit te geven met een CO₂-reductie van maar liefst 51 procent!

Overproductie boekenmarkt
De directe aanleiding voor Duurzaam Boek ligt in de overproductie in het boekenvak. Per jaar worden miljoenen boeken afgeschreven, ofwel verpulverd. Veel boeken verdwijnen ook nog eens in de ramsj. Overproductie is verspilling en weinig duurzaam. Papier heeft een fors aandeel in de totale ecologische footprint van een boek. Dat is niet verwonderlijk: een boek is in feite een stapel papier is met een kartonnen kaft. Bewuster omgaan met papier heeft direct effect heeft op de duurzaamheid van een boek. En betekent het voorkomen van onnodige kosten in een markt waar de verkoop en marges sterk onder druk staan.

Perceptie papier
Een tweede aanleiding voor het project is het negatieve milieuvooroordeel waar papieren boeken mee kampen. ‘Laat het bos maar staan’ is een veelgehoorde reactie bij de keuze tussen papieren en digitale communicatiemiddelen. Maar is het werkelijk zo slecht gesteld met de footprint van papieren uitgaven? Het project draait om de (verbetering van de) footprint van papieren boeken. Een algemene milieuvergelijking tussen papieren en elektronische boeken wordt gemaakt, een keuze voor de ene of andere variant niet. Is een e-book een duurzaam alternatief voor een papieren boek? De onderzoeken hiernaar zijn nauwelijks te vergelijken. Generiek kan worden gesteld dat door de grote milieubelasting van de productie van een e-reader, een e-boek alleen een duurzaam alternatief is voor veellezers. De eenmalige footprint wordt dan verdeeld over veel boeken. Dit geldt overigens ook voor papieren boeken. Hoe vaker een boek wordt gelezen, hoe lager de footprint per leesronde. Een boek uit de bibliotheek is moeilijk te verslaan qua duurzaamheid.

Uitgever staat centraal
Duurzaam Boek stelt de rol van de uitgever centraal. Het is de uitgever die besluit tot het uitgeven van een boek. Hij bepaalt de vorm en oplage (overproductie). Maar een duurzaam eindproduct komt er pas door samenwerking met de overige ketenpartijen, zoals de drukker, de papierleverancier, enzovoort. Ketensamenwerking betekent optimaliseren van deelprocessen, een gezamenlijke doelstelling, samenwerking en transparante (onderlinge) communicatie. Verbindingen met andere bedrijven uit de productieketen kunnen leiden tot meervoudige winst voor milieu en maatschappij. En dat is wat Duurzaam Boek in de praktijk heeft gebracht.

Naar een duurzamer boek
Hoe kan een boek milieuvriendelijker worden geproduceerd? Uit de in het kader van het onderzoek verrichte CO₂-meting komt duidelijk naar voren dat twee factoren een belangrijke invloed hebben op de klimaatimpact van een boek: de papiersoort en het ontwerp van de uitgave. Vooropgesteld: papier is een natuurproduct met een hernieuwbare bron die CO₂ opneemt: hout. Daarnaast is papier herbruikbaar. Oud papier is voedsel voor nieuw papier. Duurzaam papier verlaagt de uitstoot CO₂ per ton gebruikt papier aanzienlijk: lager energiegebruik bij productie; minder transportkilometers; gebruik groene stroom. Gegevens worden bijna altijd verstrekt door de industrie (Paper Profiles). Duurzame vragen die kunnen worden gesteld bij de keuze voor een papiersoort:

• Waar komt de pulp vandaan? Hoeveel kilometers transport zijn afgelegd? Kan het dichterbij?
• Welke elektriciteitsoort is gebruikt bij de productie (kernenergie, groene energie, kolen)?;
• Is sprake van duurzaam grondstofgebruik: FSC- of PEFC-certificaat?
• Heeft de fabriek een milieumanagement certificaat: ISO 14001 of EMAS?
• Zijn er Paper Profiles en productgerelateerde keurmerken zoals het Europees Ecolabel?

Proces en design
Oplage en ontwerp hebben invloed op productietechniek, snij- en inschietverlies en de mogelijkheden tot recycling na de levensfase. De milieu-impact van een lichtere papiersoort (bv. 80 in plaats van 90 gram) is fors. Het design kan de papierhoeveelheid beperken (snijverlies en efficiënte opmaak). Bij het ontwerp ligt al de kans om keuzes te maken, die van invloed zijn op bijvoorbeeld de recyclingmogelijkheden. Neem een laminaat cover. Die heeft negatieve gevolgen voor het recyclingproces. In dat licht kan beter worden gekozen voor een vernis of lak.

Conclusie
Duurzaam Boek laat zien dat een zorgvuldige afweging van doel en verschijningsvorm in combinatie met een duurzame keuze voor en omgang met papier veel milieuwinst oplevert. Dat het kiezen voor de juiste productietechniek bij de vastgestelde oplage tot verduurzaming leidt. Dat vanaf het eerste ontwerp rekening kan worden gehouden met de fase na de levensduur van een product. Dat reductie van materiaal, transport, energie en afval, samen met de toepassing van duurzamere (energie- en materiaal) alternatieven, een lagere milieu-impact tot gevolg kan hebben. En ja, dat dit ook financiële voordelen oplevert. Tijdens de presentatie van Duurzaam Boek voor boekenuitgevers werd duidelijk dat de stappen die hebben geleid tot een boek met een 51 procent lagere CO₂-footprint, zomaar tien procent kostenreductie opleveren. Op www.papierenkarton.nl is alle informatie over het project te vinden, inclusief de download van de rapportage.

Erik Timmermans
Directeur Papierenkarton.nl
Website Papier en Karton